Anıtkabir ’in yapımına ne zaman başlandı? Ne kadar zamanda tamamlandı?
Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk, 10 Kasım 1938’de ebediyete intikal ettikten tam 15 yıl sonra bugün yatmakta olduğu Anıtkabir ‘e nakledilebilmişti. 10 Kasım 1953 yılından Adnan Menderes ve arkadaşlarının iktidar olduğu bir dönemde Atatürk, edebi istirahatgahı olan Anıtkabirde defnedilmiştir. Peki ulu önder yaşamını yitirdikten sonraki 15 yılda Anıtkabir’in yapılmasına nasıl karar verildi? Yapımı neden uzun sürdü? Proje yarışmasında hangi projeler yer aldı. Bu yazımızda bunu anlatacağız.
Ulu Önder Dolmabahçe’de hayata veda etti
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, 10 Kasım 1938’de saat 9’u 5 geçe sonsuzluğa doğru yolculuğa çıkmıştı. Dolmabahçe Sarayı’nda gözlerine hayata yuman büyük lidere elbette ki hayatını kadar şanı büyük bir mezar yakışırdı. Ölümünden tam 11 gün sonra gerçekleştirilen cenaze töreni ile kendisine hazırlanan geçici mezarı Etnogragfa müzesi ‘nde yer aldı. 15 yıl burada naaşı burada kaldı.
Atatürk için anıt bir mezar yapma fikrinin ortaya çıkışı
Bu bekleme süresince Atatürk’ün naaşı ziyarete açık bir biçimde yıllarca burada bulundu. Kendisi için bir anıt mezar yapılması fikri kısa sürede kabul gördü ve Ankara’da bu anıt mezarın nereye yapılacağı ile ilgili çalışmalar yapıldı. Rasattepe olarak bilinen antik bir höyük olan bölge en uygun yer olarak seçildi. Ankara’yı tüm ayrıntıları ile gören tepede önce arkeolojik çalışmalar yapılarak eserler gün yüzüne çıkarıldı. Arkeolojik çalışmalar devam ederken düşünülen anıt mezar için proje yarışması başlatıldı.
Anıtkabir için yapılan proje yarışması
1941 yılında Uluslararası Mimari bir yarışma olarak duyurulan yarışmanın tanıtım metni “Azamet”, “kuvvet”, “şeref”, “azametli”, “muhteşem” ve “eşsiz” gibi sıfatlarla doluydu; her ne kadar bu niteliklerin tam olarak nasıl gerçekleştirileceği yarışma katılımcılarına bırakılıyor ise de inşa edilecek abide için önerilen özellikler bu şekilde idi. İlk başta Türk mimarlarının katılımın engellendiği yarışma daha sonra Türk mimarlarına da açılmıştır. 1942 yılında sona eren projeye katılı süresi boyunca toplam 50 proje kabul edildi. Bu projelerin yarısı ise Türkiye’den oldu.
2. Dünya Savaşına rağmen Avrupalıların ilgisi yoğundu
Savaş döneminde olmasına rağmen yurtdışından özellikle Nazi Almanyası’nda çok büyük katılım olmuştu. Jüriler 50 projeden 8’ini finale bıraktı. Bu sekiz projeden bugünkü karşılığı 30.000 Amerikan doları olan 3.000 TL’lik birincilik ödülünü almak üzere üç proje seçildi: Johannes Krüger, Arnaldo Foschini ve Emin Onat-Orhan Arda’nın projeleri. Diğer beş finalist projenin her birine, bugünkü karşılığı 10.000 Amerikan doları olan 1.000 TL mansiyon ödülleri verildi.
Birincilik ödülünün üç tasarımcı arasında paylaştırılmasından sonra, Anıtkabir yarışması jürisi bu projelerden hangisinin inşa edileceğine dair son seçimi Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne bıraktı. TBMM de 7 Mayıs 1942 tarihinde, Türk mimar ekibi Emin Onat ve Orhan Arda’nın tasarımının kazandığını açıkladı. Türk ulusunun büyük önderinin anıt mezarını Türk mimarlar yapacaktı.
Anıtkabir ’in inşaatı ne zaman başladı?
1942’de sonuçlanan proje yarışmasının ardından 2 yıllık bir bütçe ve yer çalışmasının ardından Ekim 1944’de inşaat başladı. Bir çok aşama ile büyük bir özen ile yapılan anıt mezar, Ekim 1953 yılında tamamlandı. Dönemin Tim dergisi Anıtkabir’in 12 milyon dolar’a mal olduğunu yazdı. Ancak türk hükümetinin raporlarında 22 Kasım 1944’te TBMM toplam 10 milyon TL’lik (bugün yaklaşık 90 milyon Amerikan doları) ilk inşaat bütçesi onaylamış, ancak 1 Mart 1950’de bu bütçe 24 milyon TTye (bugün yaklaşık 220 milyon Amerikan doları) çıkarılmıştır.
Atatürk’ün 1953’de Anıtkabir ‘e nakledilişi
Atatürk’ün bugün yattığı bölümde bulunan kırmızı mermerden oluşan lahit, yekpare bir mermerden Olarak Osmaniye’den getirilmiştir. Bu işlemler tamamlandıktan sonra Atat’nın edebi mezarına nakli için tüm hazırlıklar tamamlanmış Türk milletinin ulu önderi ölümünden 15 yıl sonra bugün Anıtkabir olarak bildiğimi etkileyici kabrine defnedilmiştir.