Uluğ Bey kimdir? Hükümdar bir bilim insanı
Uluğ Bey kimdir? hayatı, eserleri, biyografisi, Tarihteki yeri, sözleri, öğrencisi, bilime yaptığı katkılar, babası kimdir? dedesi kimdir? hangi devlet hükümdarıdır? gibi aramalarınıza yorumguncel.com’dan yanıt bulabilirsiniz.
Uluğ Bey hayatı- biyografisi
Türk tarihinin en önemli siyaset ve bilim adamlarından biri olarak bilinen Uluğ Bey, 1447-1449 yılları arasında Timur İmparatorluğu’na hükmetmiş bir sultandır. Sadece siyasi yönüyle değil, Türk tarihinde Matematikçi ve astronomi bilgini olarak da ön plana çıkar.
Timur İmparatorluğu’nun kudretli imparatoru Timurlenk’in oğlu Şahruh Sultan’ın oğlu olan Uluğ Bey, 1393 yılında Sultaniye kentinde dünyaya gelmiştir. Asıl adı Muhammed Taragay ya da Mirza Muhammed Taragay bin Şahruh ‘dur. Timur’un en sevdiği torunlarından biri olması nedeniyle kendisine Uluğ Bey denmiştir. Timur’un Çin’e düzenlediği sefere katılan Uluğ Bey, Timur’un 18 Şubat 1405’te Otrar’da sefer dönüşünde vefat etmesi ile imparatorluk karışmıştır. Timur’un naaşı ile birlikte Semerkant’a harekete geçen Uluğ Bey, Semerkant savunucuları tarafından beraberindeki emirleriyle birlikte şehre sokmayınca Buhara’ya geçmek zorunda kaldı. Buhara’da da can güvenliği kalmayınca gizlice babası Şahruh’un bulunduğu Herat’a kaçtı. 1406 yılında babası ve kuzeni Pir Muhammed’in ordularının başında Ceyhun dolaylarında Sultan Halil’ile karşılaştı. Ancak meydana gelen savaşta Sultan Halil’in galip gelmesi üzerine Herat’a kaçmak zorunda kaldı. 1409 yılında Şahruh, Sultan Halil’i ele geçirerek Semerkant’a hakim oldu. Uluğ Bey’de emir Şah Melik’in gözetiminde buranın hükümdarı oldu. Sonrasında Emir Nureddin isyanının bastırılması, Emir Şah Melik’in Herat valisi olmasıyla da Semerkand’da tek başına hüküm sürmeye başladı.
Semerkant’ı bilim yuvası haline getirmesi ve savaşları
Semerkant’ta hüküm sürdüğü dönemde bilim ile olan bağını daha da güçlendirdi. Bu dönemde saray kuşçularından olan Alaaddin Ali bin Muhammed ile iyi dotluk kurdu. 1425’te Moğollar’ın saldırına karşılık veren Uluğ bey, bu savaştan önemli ganimetlerle döndü, tecrübesini arttırdı. İmparatorluğun farklı bölgelerinde devam eden taht kavgalarına rağmen, Uluğ Bey sayesinde Semerkant adeta dönemin bilim merkezine dönüştü. Ardından Özbekler üzerine sefer düzenledi. Seferde geri çekilerek Semerkant’a dönemk istedi ancak, Semerkant’ta Molla ve şeyhler şehre girmesine karşı çıktı. Yine de kentte bulunan sadık adamları sayesinde Semerkant’ta girdi ve yeniden düzeni sağladı. Daha sonra Özbeklere karşı yeni bir sefer düzenledi ve Taşkent’e kadar ilerlemeyi başardı. Özbek seferinin ardından Semerkant’a dönerek bilim hayatına geri döndü. İlmi sohbetlerile matematik, astronomi alanlarında kendini eğitti. Semerkant’ta 1423 yılında rasathane kurdurttu.
Taht savaşları ve Uluğ Bey’in öldürülmesi
İmparatorlukta taht kavgaları devam ederken babası Şahruh Sultan’ın vefat etmesinin ardından taht kavgalarına dahil oldu. Herat’a sefer düzenledi ve karşısına çıkan Ebebekir Mirza’yı yenerek ordusunu kendi ordusuna dahil etti. Herat’ta hüküm süren annesi ve kardeşi Baysundur’un oğlu Alaüddevle ile anlaşarak eski sınırları kabul etti. Ancak oğlu Abdüllatif valisi olduğu Belh şehrinde Alaüddevle tarafından kuşatılınca yeniden sefere çıktı. 1448 yılı baharında Alaüddevle’nin kuvvetlerini yenerek Herat’a girerek tahta egemenliğini sağladı. Herat’a oğlu Abdüllatif’i vali yaparak batıya doğru harekete geçti. Kışın yaşanan isyanı bastırmak için Herat’a döndü ve şehri yağmalattı. Buradan Buhara’ya geçti bir süre burada kaldı. Bu sıralarda Gevherşad sultanda Herat’ı geri aldı. 1449 yılında Belh’ te bulunan oğlu Abdüllatif’in kendine sefer düzenleyeceği haberi üzerine onun üzerine harekete geçti. Ceyhun kıyılarında karşılaşan kuvvetler küçük çaplı çarpışmalar da bulundu. Bu esnada Semerkant’ta yaşanan isyanı bastırarak tekrar Abdüllatif üzerine harekete geçti, Semerkand yakınlarındaki Dımaşk köyü yakınlarında oğluna yenildi. Bir süre kaçtıktan sonra Semerkant’a dönerek oğluna teslim oldu. Teslim olduktan sonra Hacca gitmek için oğlunun iznini alan Uluğ Bey, yolda oğlunun adamları tarafından öldürüldü.
Uluğ Bey’in bilime yaptığı katkılar
Devlet adamı olarak İmparatorluğun en zor zamanlarında mücadele etmişti. Dedesi Timur kadar kudretli bir sultan olamasa da bilime kattıkları ile Türk Tarihi’nde ayrı bir yere sahiptir. Onun döneminde açılan Medrese ve Rasathane, Semerkant’ın bilim merkezi olmasını sağlamıştır. Matematik ve Astronomiye yaptığı katkılar ile hala adından söz ettiren Türk sultan, Rasathane için yörede bulunan tüm mühendis, alim ve ustaları Semerkant’a çağırmıştır. Kendisi için de bu rasathanede bir oda yaptırarak tüm duvar ve tavanları gök cisimlerinin manzaralarıyla ve resimleriyle süsletmişti. Rasathanenin yapım ve rasat aletleri için hiçbir harcamadan kaçınmamıştır. Bu gözlemevinde yapılan gözlemler, ancak on iki yılda bitirilebilmiştir. Gözlemevinin yönetimini Bursalı Kadızade Rumi ile Cemşid’e vermiştir. Cemşid, gözlemlere başlandığı sırada ve Kadızade’ de gözlemler bitmeden ölmüştür.
– Yıldızların Altında (Ulugh Beg: Through Hardships to the Stars adlı filmden bir kare
Uluğ bey ve ünlü eseri Zeyç Kürkani
Gözlemevinin tüm işleri o zaman genç olan Ali Kuşçu’ya kalmıştır. Bu gözlem üzerine, ünlü “Zeycini” düzenlemiş ve bitirmiştir. Zeyç Kürkani veya Zeyç Cedit Sultani adı verilen bu eser, birkaç yüzyıl doğuda ve batıda faydalanılacak bir eser olmuştur. Zeyç Kürkani, bazı kimseler tarafından açıklanmış ve Zeyç’in iki makalesi 1650 yılında Londra’da ilk olarak basılmıştır. Avrupa dillerinin birçoğuna, çevrilmiştir. 1839 yılında cetvelleri Fransızca tercümeleriyle birlikte, asıl eser de 1846 yılında aynen basılmıştır. Zeyç Kürkani’nin asıl kopyalarından biri Irak ve İran savaşlarından sonra Türkiye’ye getirilmiş ve halen Ayasofya kütüphanesindedir.
Uluğ Bey’in hayatını anlatan film
Timur İmparatorluğu’nun kurucusu, ünlü Türk hükümdarı Timur’un torunu, 15. yüzyılın en büyük astronomlarından Mīrzā Muhammed Ṭaragay bin Şāh Ruh ya da bizim bildiğimiz adıyla Uluğ Bey’in hayatı, Hollywood aktörlerinin de yer aldığı Uluğ Bey – Yıldızların Altında (Ulugh Beg: Through Hardships to the Stars) belgeseline konu olmuştu. Uluğ Bey’in hayatını izlemek isteyenler için bir tavsiye olara buraya bırakıyoruz.